Hrabrost je voždu Karađorđu donijela epitet „idola svih Srba”, a budući da su njegove vojvode bili hrabri borci za slobodu, „junaci srca slobodnoga”, kako pjeva narodni pjevač, među njima su, u vrijeme dok se sticala sloboda i čistio Beogradski pašaluk od Turaka, vladali sloga i povjerenje. Strah od Karađorđa imao je dejstvo i na vojvode. Istine radi valja reći da je postojao i strah od vojvoda, na šta je glavnokomandujući ruske Moldavske armije Miheljson ukazivao caru Aleksandru. Strah od vožda je bio potreban da bi se uspostavilo jedinstvo u vojsci i da bi se obuzdale vojvode i njihova silna vlast.

Uzajamno dobri odnosi narušeni su tek u drugom periodu Ustanka.

Bez vojvoda se nije moglo, a sa njima je bilo teško i jednom i drugom voždu. Sve do oslobođenja Beogradskog pašaluka moglo bi se reći da su odnosi Karađorđa i vojnih starješina bili dobri, uz rjeđe izuzetke, a od tada pa do ustavne reforme iz 1811. godine bili su konfliktni, da bi zatim do kraja Ustanka bili korektni, uz nekoliko ispada. U Drugom srpskom ustanku, usled njegovog kratog trajanja, verbalnih i fizičkih sukoba nije bilo sve dok iz Srema nijesu u Srbiju stigle Karađorđeve vojvode. Tada se, po drugi put, postavilo pitanje predvodništvu u Ustanku.

U Beogradskom pašaluku dahije su ukidanjem knežinske samouprave i „sječom knezova” izbrisali blago iznijansiranu podjelu društva, pa su se svi Srbi smatrali jednakim. U tom skoro neiznijansiranom društvu Karađorđe, sve do 1808. godine, nije mnogo polagao na svoje ime, zvanje i predvodništvo u Ustanku. On 1804. godine, kada je izabran za vođu Ustanka, nije bio najpoznatija ličnost u Srbiji, ali se hrabrošću, borbenošću i požrtvovanošću brzo nametnuo i uzdigao iznad svih ustanika i starješina, vojnih i civilnih. Mnogi to nijesu voljeli, ali su trpjeli. Još u njegovo vrijeme nastala je izreka, ne bez osnova i razloga, često izgovarana u Ustanku: „Neka mi Bog ne da da budem prvi među Srbima!” Ona je od tada pa do danas, bez prestanka, aktuelna. Ovo zapažanje odnosi se i na Miloša Obrenovića u Drugom ustanku, budući da se i on, kao Karađorđe, izborio da bude prvi među Srbima, vođ ustanika. I, naravno, nije mu bilo lako, kao ni njegovom prethodniku.

O odnosima voždova Karađorđa i Miloša s vojvodama ostalo je obilje materijala, ali ovdje ćemo se osvrnuti samo na najvažnije, u mjeri u kojoj je to neophodno da se shvati bit ove teme.

Prilikom jedne od više opsada Beograda Karađorđe je bio u društvu Glavaša i Ćurčije i, u razgovoru, zagrlivši ih, rekao im: „Vi ste krila moja; samo me dobro slušajte: ja ću vas u srebro i zlato obliti, a u svilu i kadivu obući”. Ustanak je ubrzo prevazišao hajdučiju; vožd, shvativši to, obrnuo je ćurak, obračunao se s neposlušnim hajducima i harambašama (Ćurčija), a prihvatio i tokom cijelog Ustanka njegovao odnose s onima koji su se stopli s revolucionarnom vojskom (Glavaš).

U oblastima koje je trebalo osloboditi vožd je obećavao da će postaviti za starješine njihove ljude. Jednom od njih, Nikolu Škuljevića, kapetana, „nadziratelja od serbskije granica” (1808), vožd je bodrio riječima da će ga postaviti za poglavara kada oslobodi njegov kraj. Takvih primjera ima više i vožd je tako pridobijao istaknute ličnosti za vojne starješine izvan Beogradskog pašaluka.

Koliko je polagao na vojvode i kakvi su bili njihovi odnosi najbolje se vidi po načinu izbora, postavljanju vojvoda i opredjeljenju za porodično nasljedstvo vojvodstva. Navodimo samo najvažnije primjere.

Zvanje vojvode, pa i kapetana, kao što je već rečeno, sticalo se na dvojak način – samoimenovanjem ili voždovim usmenim imenovanjem, a od 1811. godine pismenim postavljenjem od vožda i Sovjeta. Viša zvanja – komandant, glavnokomandujući – dobijala su se samo voždovim postavljenjem, uz saglasnost Sovjeta. Odluka o ovim imenovanjima donošena je na redovnim narodnim skupštinama, održavanim početkom svake godine. Voždovo pravo imenovanja bilo je isključivo do ustavne reforme 1811. godine, a od tada ga je dijelio sa Skupštinom i Sovjetom.

Priredio: MILADIN VELjKOVIĆ

(NASTAVIĆE SE)

---